Ιστορικά ντοκουμέντα από την μάχη στο Λέχοβο Φλώρινας στις 29 Μαΐου 1906

Ένας εκ των πολλών φίλων αναγνωστών μας εκτός Κρήτης και ο συνταξιούχος δάσκαλος Δημήτριος Π. Τοπάλης, ο οποίος μαζί με τα ευγενή φιλοφρονητικά του λόγια για τα “Χανιώτικα νέα” και το πολιτιστικό περιοδικό μας, θέλησε να γίνει περισσότερο γνωστή  η σκληρή μάχη της 29ης Μαΐου 1906 στο χωριό του το Λέχοβο Φλώρινας στο οποίο έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι και 13 αγωνιστές από τα Σφακιά. 

Το χωριό αυτό βρίσκεται 60 χιλιόμετρα νότια της Φλώρινας κοντά στα σύνορα με τους νομούς Καστοριάς και Κοζάνης και είναι χτισμένο στους πρόποδες του όρους Βέρνου ή Βιτσίου. 

Για το Λέχοβο, λοιπόν, γράφει ο αποστολέας μας, συνταξιούχος δάσκαλος τα εξής: 

“Δίκαια το Λέχοβο χαρακτηρίστηκε σαν προπύργιο του Μακεδονικού Αγώνα. Στην περιοχή του λημέριασαν πάρα πολλοί αντάρτες, με αξιόλογα σώματα αγωνιστών κι έδωσαν, πάρα πολλές φορές, σκληρές μάχες εναντίον των Τούρκων αλλά και των Βούλγαρων κομιτατζήδων.

O Παύλος Μελάς επισκέφτηκε το χωριό αρκετές φορές κι από το Λέχοβο έστειλε αρκετά γράμματα στη σύζυγό του Ναταλία Μελά.

Στο Λέχοβο έφταναν τα καραβάνια με τα μουλάρια και τα άλογα, που κουβαλούσαν οπλισμό από το ελεύθερο ελληνικό κράτος, για να ενισχύσουν το σκληρό διμέτωπο αγώνα των Μακεδονομάχων. Τα σπίτια του Λεχόβου διέθεταν όλα σχεδόν περίφημες κρυψάνες, φτιαγμένες με πολύ μεγάλη τέχνη και με αποκλεισμό σχεδόν της πιθανότητας να τις ανακαλύψουν όσοι ερευνούσαν τα σπίτια.

Ο καλύτερος συνοδός και οδηγός των καραβανιών ήταν ο καπετάν Λούκας Κόκκινος από το Μέγαρο Γρεβενών, σπουδαίος Μακεδονομάχος.

Σφακιανοί και άλλοι Κρητικοί Μακεδονομάχοι   

Στις αρχές του 1903 ήρθε στο Λέχοβο ένα ολόκληρο πολεμικό σώμα με 35 εμπειροπόλεμους εθελοντές, που κατάγονταν όλοι από την Ανώπολη Σφακίων. Έτσι η δύναμη των ανταρτών αυξήθηκε πάρα πολύ και με τη φωτισμένη ηγεσία του επίσης Κρητικού Ανδρέα Δικώνυμου, που ήταν φρούραρχος του Λεχόβου και διακρινόταν για τη μεγάλη του φρόνηση, τη διοικητική ικανότητα, την τόλμη και την αποφασιστικότητά του, είχε πολλές επιτυχίες και στερέωσε το αίσθημα της σιγουριάς και της ελπίδας. Ο Γεώργιος Βολάνης,  Κρητικός κι αυτός,  ήταν ένας εξαίρετος  ηγέτης, φοβερός αγωνιστής και άφησε στο πέρασμά του τις καλύτερες εντυπώσεις. Έγινε θρύλος στα στόματα των καταπιεσμένων κατοίκων της περιοχής αφού, κατάφερε σε μικρό χρονικό διάστημα να περιορίσει και να εξαφανίσει σχεδόν τη δράση των Βούλγαρων Κομιτατζήδων. Σημαντικότατο ρόλο έπαιξαν επίσης ο Παύλος Γύπαρης, ο Γιώργος Σεϊμένης, που δολοφονήθηκε το 1903 και ο Γιάννης Καραβίτης, όλοι Κρητικοί αξιωματικοί.

Για το Γιώργο Σεϊμένη η λαϊκή μούσα έγραψε ένα πολύ όμορφο τραγούδι που τραγουδιέται ακόμη και σήμερα. « Το χίλια εννιακόσια, το εννιακόσια τρεις σκοτώσανε το Γιώργο, το Γιώργο το κρητικό παιδί……»

 Όλοι αυτοί θεωρούσαν το Λέχοβο σαν έδρα τους, σαν βάση σημαντική και σαν χώρο κατάλληλο για προετοιμασία, για διαβουλεύσεις, για ξεκούραση και θεραπεία όταν ήταν κατάκοποι ή τραυματίζονταν. Οι κάτοικοι του χωριού τους φρόντιζαν με τον καλύτερο τρόπο, τους αγαπούσαν, τους φίλευαν εξαιρετικά τοπικά φαγητά και γλυκά, τους πρόσφεραν άφθονο τσίπουρο και κρασί και τους σέβονταν απόλυτα. Ήξεραν τι θα πει αγωνιστής και αντάρτης σ’ εκείνο το μεγάλο χαμό που προσπάθησαν να επιβάλλουν οι Βούλγαροι, βοηθούμενοι από τους Τούρκους δυνάστες, με μοναδικό σκοπό να αλλοιώσουν το φρόνημα των κατοίκων της Μακεδονίας και της Θράκης σύμφωνα με τα πανσλαβιστικά τους σχέδια.

Την 29^η Μαΐου 1906 οι αντάρτες βρίσκονταν στρατοπεδευμένοι στο χωράφι του Μήτρου έξω μεριά από το Λέχοβο στο δρόμο για το διπλανό χωριό το Στρέμπενο (Ασπρόγεια σήμερα). Αν και ήταν καλοκαίρι, το βράδυ έκανε πολύ δυνατό κρύο, λόγω του υψομέτρου κι έτσι οι αντάρτες αναγκάστηκαν ν’ ανάψουν φωτιά για να ζεσταθούν.

 Οι φλόγες όμως  της φωτιάς έγιναν ορατές από τη Νέβεσκα , το σημερινό Νυμφαίο, όπου έδρευε τουρκικός λόχος και σε σύντομο χρονικό διάστημα ειδοποιήθηκαν οι τουρκικοί λόχοι της Κλεισούρας, της Βασιλειάδας και του Αμυνταίου και κινήθηκαν ταχύτατα για το Λέχοβο για να περικυκλώσουν και να εξουδετερώσουν το πολύ δυνατό αντάρτικο σώμα που κρυβόταν εκεί.

Άρχισε φοβερή μάχη, που κράτησε, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων, 14 ολόκληρες ώρες. Ο αγώνας ήταν άνισος και τραχύς αλλά η θέση των Ελλήνων ανταρτών ήταν οχυρωμένη και πολύ καλά προφυλαγμένη κυρίως από τις χαράδρες και τα υψώματα που περιέβαλαν την περιοχή.

Η λήξη της μάχης βρήκε εξουθενωμένους τους αντιπάλους. Οι Τούρκοι, σύμφωνα με δύο αξιόπιστες γραπτές εκτιμήσεις που υπάρχουν, έχασαν  300 έως 480 στρατιώτες που θάφτηκαν στο τούρκικο νεκροταφείο του χωριού Σκλήθρο σε μικρή απόσταση από τη θέση της μάχης. Αποδεκατισμένες οι τουρκικές μονάδες υποχώρησαν προς το Σκλήθρο και το Νυμφαίο.

Οι απώλειες των ελληνικών σωμάτων ήταν 13 νεκροί και 10 αιχμάλωτοι που μεταφέρθηκαν στις φυλακές του Μοναστηρίου, στο σημερινό κράτος των Σκοπίων. Τα ονόματα των αιχμαλώτων δε σώθηκαν. Οι νεκροί της επικής αυτής μάχης,  μεταφέρθηκαν την επόμενη μέρα στο χωριό Στρέμπενο , Ασπρόγεια η σημερινή του ονομασία, και θάφτηκαν με προσέλευση πολύ μεγάλου αριθμού κατοίκων από τα γύρω χωριά. Ήταν  οι: 

                          1. Νικόλαος Γαλανάκης

2. Μανούσος Γρυλάκης

3. Αλέξανδρος Αναγνωστόπουλος

4. Γεώργιος Παπαδάκης

5. Αλέξανδρος Μανουράκης

6. Γιάννης Ψυχουντάκης

7. Μιχάλης Φλεμεντάκης

8. Κώστας Γεωργιλάκης

9. Μανόλης Παπαδάκης

10. Κωνσταντής Μουτουράκης

11. Σταύρος Τουράκης

12. Κώστας Αργυράκης και

13. Γεώργιος Παπαδάκης

Οι κάτοικοι της περιοχής στο χωριό Ασπρόγεια (Στρέμπενο τότε) δημιούργησαν ένα περικαλλές μνημείο για να τιμήσουν τους ήρωες. Το μνημείο αυτό υπάρχει και σήμερα και πολύ συχνά το επισκέπτονται προσκυνητές και εναποθέτουν λίγα λουλούδια μαζεμένα από τις πλαγιές του όρους Βίτσι.

       Η λαϊκή μούσα, πάντα παρούσα σε τέτοιες ηρωϊκές υποθέσεις, σε τέτοιες αξιοθαύμαστες προσπάθειες, έγραψε για τα ηρωικά αυτά παιδιά το παρακάτω τραγούδι, που σήμερα πολύ λίγοι γνωρίζουν να το τραγουδούν.  Εγώ πάντως το κατέχω πολύ καλά μια και μου το είχε μάθει, σε πολύ μικρή ηλικία, ο Χαράλαμπος Κόλκας, που ήταν αδελφός της γιαγιάς μου Δέσποινας Τοπάλη- Κόλκα κι ο άνθρωπος που κατέγραψε και διέσωσε το έργο αυτό.

« Όξω μεριά απ’ το Λέχοβο στο δάσος του Στρεμπένου

Γιώργης Βολάνης πολεμάει με τούρκικον ασκέρι.

Ρίχνουν τα βόλια σα βροχή, μολύβια σα χαλάζι

Κι ο Μπαρμπαντρέας πονηρός φωνάζ’ στα παλικάρια

«χτυπάτε τα βρωμόσκυλα, χτυπάτε τουρκαλάδες.

Πάσα πρωί με τη δροσιά π’ ανθίζουν τα μπουμπούκια

Εφοδιασμένοι ήμασταν μ’ ασήμια και σταυρούδια.

Τα μαουζέρια σφύριζαν μας φαίνονταν τραγούδια.

Την Κυριακή τ’ άγιου Θωμά κοντεύει ημέρα Τρίτη

Μας φίλευεν ο αρχηγός τους νιους από την Κρήτη

Για ’φουγκραστείτε βρε παιδιά να πω βαρύ τραγούδι, τραγούδι να το μάθετε, τραγούδι να το λέτε

Κι όσοι κι αν είστε Έλληνες να κάθεστε να κλαίτε.

Δεν το ’λπιζα μαννούλα μου για να μας ξεγυμνώσουν

Σ’ ένα μνημούρι δεκατρείς και να μας παραχώσουν.

Πανάθεμα  στον αρχηγό που έδινε παράδες

Δε τα ’στελνε στις μάνες μας ν’ανάψουνε λαμπάδες!»

Ανδρών επιφανών, έργω γενομένων, έργω και δηλούσθαι τας τιμάς.

Ας γίνει επομένως το κείμενο αυτό ένα μνημόσυνο για τα δεκατρία παλικάρια , ας δυναμώσουν οι θύμισες στους μεγαλύτερους κι ας απλωθούν αυτά τα ιστορικά γεγονότα στις νεότερες γενιές.                                             

Δημήτριος Τοπάλης 

Βιβλιογραφία

1. Παύλος Μελάς του Χαρίλαου Φίτζιου

2. Το Λέχοβο στην ιστορική του Πορεία του Παντελή Οικονόμου

3. Εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΛΕΧΟΒΟΥ» (τεύχος 155)

           

ΕΠΑΡΧΙΑΚΟ ΦΩΣ: Στην κυκλοφορία το 25ο τεύχος