Ημέρα τιμής και μνήμης των 61 εκτελεσθέντων στη Μαλάθηρο την Κατοχή

“ Μαλάθηρο όμορφο χωριό, άξιο και τιμημένο,

 πουν οι ανδρειωμένοι σου, τα όμορφα παλικάρια.

Ένα ακόμα χωριό έγινε παρανάλωμα της μισαλλοδοξίας του γερμανού κατακτητή. Η όμορφη Μαλάθηρος πλήρωσε ακριβά με το αίμα των 61 παλικαριών της τον ηρωισμό των κατοίκων της που περιέθαλψαν για πολύ καιρό άγγλους συμμάχους και ντόπιους αντιστασιακούς, αλλά ασφαλώς περισσότερο λεβέντικα και ηρωικά συμπεριφέρθηκαν οι συλληφθέντες αφού κανείς τους δεν άνοιξε το στόμα του να μαρτυρήσει και να προδώσει τον ασύρματο που μετέδιδε πληροφορίες στη Μέση Ανατολή και ούτε κανείς να καταδώσει τους κρυμμένους στο χωριό του πατριώτες έλληνες και ξένους παρά τα σκληρά βασανιστήρια που δέχτηκαν πριν την εκτέλεση τους…”.

Αμέσως μετά πήρε τον λόγο ως κεντρική ομιλήτρια η προϊσταμένη του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης κα Ζαχαρένια Σημανδηράκη, η οποία ανάπτυξε με λεπτομέρειες την περιπέτεια που έζησαν, από την σύλληψη μέχρι την εκτέλεση τους οι ήρωες κάτοικοι του χωριού. “Λάμπει σαν ήλιος μέσα στο χρόνο το λευκό μάρμαρο που θυμίζει την εκατόμβη αυτού του τόπου. Καταγραφή πικρή της θλιβερής εκείνης ώρας που ο Αύγουστος του 1944, βάφτηκε με αίμα και ντύθηκε τη θυσία ενός χωριού. Ελπίδα για φως, μόνο μια αχτίδα στον απέραντο ορίζοντα του κόσμου, καθώς οι βαριές αλυσίδες του σκλαβωμού πλήγωσαν τα φτερά της λευτεριάς, μα κάναν ατσάλινες τις Κρητικές καρδιές που χτύπαγαν στο σώμα της Πατρίδας. Κορμιά εξαντλημένα από τις στερήσεις και τις κακουχίες, αντάρτες και ξωμάχοι, απλοί άνθρωποι, με την Ελλάδα στην ψυχή τους, μάχονταν για τον ερχομό της «Ανάστασης», αψηφώντας τους κινδύνους και παίρνοντας μέρος φανερά ή κρυφά σε επιχειρήσεις δύσκολες και παράτολμες. Την κερκόπορτα, όμως, του αγώνα άνοιξε μια προδοσία, που φανέρωσε πως ανάμεσα στα Μεσαύλια και στη Μαλάθηρο βρισκόταν φυλάκιο Άγγλων που διέθετε ασύρματο και ομάδα δολιοφθορών, με την οποία συνεργαζόταν οι κάτοικοι του χωριού. Στις 27 Αυγούστου ξεκίνησαν οι Γερμανοί από τον Κορφαλώνα, πέρασαν την Επισκοπή και τις Βουκολιές πεζοπορώντας δύσβατους δρόμους για να φθάσουν στα Μεσαύλια και από εκεί, προσεχτικά, προχώρησαν προς τη Μαλάθηρο. Κρυμμένοι, σαν πουλιά αρπαχτικά, περίμεναν το ξημέρωμα, στους λόφους και στις λαγκαδιές γύρω από το ήρεμο χωριό. Και σε λίγο, εκείνη την καταραμένη Δευτέρα, 28 Αυγούστου του 1944, γέμισε το χωριό απελπισία και τρόμο. Φωνές και βρισιές αντηχούν παντού, χτύποι στις πόρτες, χωρίζονται τα γυναικόπαιδα από τους άνδρες, αρχίζουν οι συλλήψεις. Τόποι συγκέντρωσης γίνονται οι τρεις γειτονιές του χωριού, τα Μπαμπουνιανά, το Πάνω Χωριό και τα Μπαχαδιανά.  Τα ερωτήματα της ανάκρισης είναι συγκεκριμένα: Που είναι το Αγγλικό φυλάκιο, που είναι ο ασύρματος, ποιοι Μαλαθηριανοί συνεργάζονται με τους Άγγλους και ποια είναι τα σχέδιά τους. Κανείς δεν μαρτυρά, αν και όλοι ξέρουν. Περήφανοι κι αγέρωχοι, ορθώνονται με στόμα σφιγμένο και μάτια στηλωμένα μακριά. Ζωντανά ακόμη μα καταματωμένα απ’ τους ξυλοδαρμούς και την εξάντληση κορμιά πέφτουν στο χώμα, καθώς η ανάκριση μα και το πλιάτσικο συνεχίζεται όλη μέρα. Γύρω στις πέντε το απόγευμα και χωρίς κανένα αποτέλεσμα στις ανακρίσεις, οι Γερμανοί οδήγησαν στην τοποθεσία Διπόταμο, τις τρεις ομάδες των αιχμαλώτων…   Η ομοβροντία στις 6.30΄, διαταγή θανάτου, εφιαλτική κραυγή απ’ τον Άδη, αντηχεί στη λαγκαδιά και σκοτεινιάζει τον κόσμο. Από τους 62, ολόκληρο δηλαδή τον ανδρικό πληθυσμό του χωριού από 13 χρονών και πάνω, ένας μόνο κατόρθωσε να επιζήσει, έχοντας πάντα στο κορμί του, μέχρι που πέθανε, τις σφαίρες, που η χάρη του Θεού δεν άφησε να τον σκοτώσουν. Αυτός ο ένας, ο Γιάννης Καρτσωνάκης, τότε λαϊκός και μετέπειτα εφημέριος του λαβωμένου χωριού, τελούσε όλα τα επόμενα χρόνια το μνημόσυνο για τους αδικοσκοτωμένους συγχωριανούς του…”.    

Συγκινητικές στιγμές, βέβαια, για όλους ήταν και οι στίχοι από την απαγγελία ποιήματος της Δρ. Άννας Σημανδηράκη – Γκρίμσω, αρχαιολόγο, απόγονο θυμάτων.  

“Σε βλέπω μέσα στον καπνό απ’ τις καμένες δάφνες,

στο αίμα αυτών π΄ αγάπησαν τη θεία σου μορφή,

μες΄ το σπασμένο θυμιατό που γέμισε αράχνες,

στο βήμα αυτών που πάτησαν την ιερή σου γη.

Σε βλέπω μες΄ του φεγγαριού το πρόσωπο που κλαίει,

και στα μεγάλα των παιδιών τα τρομαγμένα μάτια,

μέσα στους θρήνους του χωριού και στη φωτιά που καίει,

και στων αθώων τις καρδιές που γίνανε κομμάτια”.  

Να σημειωθεί ότι εκτός από την επιμνημόσυνη δέηση τις ομιλίες, τις καταθέσεις στεφάνων, τα ριζίτικα τραγούδια στη μνήμη των εκτελεσθέντων που έχουν καθιερωθεί να γίνονται στο μαρτυρικό χωριό, από βραδίς τελείται στον τόπο του μαρτυρίου τους εσπερινός και τρισάγιο. Ο τόπος αυτός μέχρι και πριν από 25 χρόνια περίπου ήταν άγνωστος στο ευρύ κοινό αφού δεν υπήρχε τίποτα που να θυμίζει το μαρτύριο…  Με πρωτοβουλία του λαογράφου κ. Γιάννη Σκουλούδη, από το Βουλγάρω, έχοντας την ευλογία του γέροντα Ειρηναίου, φτιάχτηκε πρόχειρα ένα μνημείο που είχε σύμβολό του έναν μεγάλο ξύλινο σταυρό. Αργότερα η Κοινότητα Μαλαθήρου και εν συνεχεία ο Δήμος Μηθύμνης το έφεραν στη σημερινή του μορφή, η οποία, βέβαια, δεν έχει τελειώσει… Ο Δήμος Κισάμου και η Περιφερειακή Ενότητα Χανίων οφείλουν να μεριμνήσουν για την ολοκλήρωση του μνημείου στο πανέμορφο μικρό φαράγγι της περιοχής του Μάκρωνα Βουλγάρω μέχρι τη Μαλάθηρο, που ήταν και το πεζοπόρο μονοπάτι εκείνης της περιόδου επικοινωνίας με το Βουλγάρω, άλλα χωριά και το Καστέλι. Παραθέτουμε φωτογραφικά στιγμιότυπα από την τελετή και τον τόπο της θυσίας με τα λουλούδια που άφησαν απόγονοι και συγγενείς των εκτελεσθέντων.