ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ – Μουσικό αφιέρωμα μνήμης στον πρωτομάστορα Κώστα Μουντάκη (Και βίντεο)

 

Με αρκετό κόσμο πραγματοποιήθηκε το βράδυ του Σαββάτου στην αίθουσα των εκδηλώσεων “Κωνσταντινοπουλειάδα”, του Πολιτιστικού Κέντρου του Ιερού Ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στη Νέα Χώρα, μουσικό αφιέρωμα μνήμης για τον πρωτομάστορα της Κρητικής μουσικής Κώστα Μουντάκη.

Ομιλήτρια στην εκδήλωση ήταν η κυρία Άννα Μαρία Γιαννακοδήμου, καθηγήτρια Μουσικής Β.Α. (Bachelor of Arts) Πιάνου και Μουσικολογίας, M.Mus. (Master of Music) Ιστορίας Μουσικής από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Sacramento της Καλιφόρνια και υποψήφια Διδάκτωρ Εθνομουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού  Πανεπιστημίου Αθηνών. Καθηγήτρια Μουσικής Μέσης Εκπαίδευσης από το 1999.

Την εκδήλωση συντόνιζε η τ. προϊσταμένη της ΕΡΤ Χανίων κυρία Άννα Μακράκη – Καρέλα η οποία καλωσόρισε με ευχαριστίες τους παρευρισκόμενους στην εκδήλωση μνήμης για τα 27 χρόνια από τότε που έφυγε από τη ζωή ο προικισμένος καλλιτέχνης Κώστας Μουντάκης.

Αμέσως μετά απηύθυναν χαιρετισμούς ο εφημέριος της Ενορίας πρωτοπρεσβύτερος Αντώνιος Σαπουνάκης με τον πρόεδρο της χορωδίας Πολυφωνικό Σύνολο “Απόλλων”  Παύλο Σειραδάκη. « Στα τελευταία χρόνια της ζωής του έτυχε να τον γνωρίσω όταν συνεργαζόταν και συνεργαζόμουν κι εγώ  τότε με τον παραδοσιακό Σύλλογο “Ο Γκίγκιλος”, ενώ είχαμε την ευκαιρία επίσης να κάνουμε την τελευταία εκπομπή με τον Μουντάκη στον ραδιοφωνικό σταθμό λίγο πριν πεθάνει…» σημείωσε ο πατήρ Αντώνιος. 

Από την πλευρά του ο πρόεδρος της χορωδίας κ. Παύλος Σειραδάκης τόνισε: « Εμείς που ζήσαμε και είδαμε από κοντά τον Κώστα Μουντάκη θα πρέπει να πούμε ότι ήταν τιμή που τον γνωρίσαμε ενώ παράλληλα πρέπει να πούμε ότι η Κρητική παράδοση στηρίζετε στα καντούνια σε αυτές τις κολώνες οι οποίες την έχουν φέρει εκεί ψηλά και θα έλεγα ότι συμπεριλαμβάνεται μέσα στους τρεις κορυφαίους καλλιτέχνες που έφτιαξαν την κρητική λαϊκή παράδοση…».   

Η κυρία Γιαννακοδήμου, ξεκίνησε την ομιλία της με τα εξής: «Δύσκολο να μιλήσει κανείς για κάποιον που δεν πρόλαβε να γνωρίσει. Από μια άποψη, αυτό προσδίδει μια πιο αντικειμενική ματιά καθώς τίποτε δεν θεωρείται φυσικό ή δεδομένο. Δάσκαλος δεν έφυγε ποτέ,  καθοδηγεί «μονοπάτι-μονοπάτι» από ψηλά τη δική μου πορεία προς μιαν αισθητική πληρότητα της μουσικής και του ηχοχρώματός του. Τρία κοινά στοιχεία με συνέδεαν με τους συμμετέχοντες στην έρευνα  αυτή, τους οποίους ευχαριστώ από καρδιάς, όπου και αν βρίσκονται σήμερα:

• μια σειρά συμπτώσεων που μας έφερναν μαζί,
• το μεράκι για ένα θέμα που δύσκολα εξαντλείται και
• το μουσικό μας ένστικτο.

Η έρευνα ξεκίνησε το 2000, με το συγκεκριμένο θέμα και την προτροπή του αείμνηστου Καθηγητή μου, Γ. Αμαργιανάκη και πρώτο άκουσμα δύο κασέτες του 1991 «Κώστας Μουντάκης: Αφιέρωμα στο μεγάλο Κρητικό», εκδόσεις Αεράκη.

Ο Κώστας Μουντάκης, γέννημα – θρέμμα μιας ξεχωριστής μουσικής παράδοσης που λάτρευε και υπηρετούσε αδιάκοπα με πάθος και αυτοθυσία,  είναι ένα ελεύθερο και ανυπόταχτο πνεύμα, η πεμπτουσία του Κρητικού. “Παραδίδω” σημαίνει αυτό ακριβώς: “παραδίδω αυτά που παρέλαβα”, με ατομική και συλλογική μέριμνα να διατηρηθούν και να εμπλουτισθούν σύμφωνα με το κοινό ποιοτικό αισθητήριο του τόπου μου, για την επόμενη γενιά. Άμεσα συνδεδεμένοι με τον λόγο, οι “σκοποί” στην Κρήτη, ακολουθούν το αρχαίο ήθος ρυθμού και μελωδίας και προσδιορίζουν προέλευση, ώρα και χρήση: π.χ. “Σελινιώτικος”,  “της νύφης” , “του πρωϊνού” ή “της αυγής” και “της νύχτας”, ιδιαίτερα διαδεδομένοι στην Ανατολική και Δυτική Κρήτη.

Από τη στιγμή που δεν υπήρχε γραπτή μουσική παράδοση και η δυνατότητα ηχογράφησης ήρθε πολύ αργότερα (1900+), δεν μπορούμε να μιλάμε για πατρότητα ή μητρότητα ενός σκοπού ακόμα κι αν αυτή αναφέρεται στη δισκογραφία, αλλά για προέλευση. Κάθε οργανοπαίκτης άκουγε, δοκίμαζε και πειραματιζόταν πάνω στα παλιά μουσικά χνάρια. Μετά τη δισκογραφία, η παραδοσιακή μουσική αποκρυσταλλώνεται σε μια συγκεκριμένη μορφή. Η επόμενη γενιά μπορεί να δημιουργήσει μετουσιώνοντας τη μουσική μιας άλλης εποχής, ή άλλων τόπων σε κάτι νέο.

Ο Κώστας Μουντάκης, βρέθηκε στο μεταίχμιο μιας εποχής: έγινε γέφυρα μεταξύ πρώτης και την τρίτης γενιάς λυράρηδων ανάμεσα στα τοπικά μουσικά ιδιώματα της Κρήτης. Γεννημένος για να εμπνέει και να ενώνει, όχι να διχάζει, ήταν  βαθιά τοπικιστής για (για την Αλφά και για την Κρήτη ολόκληρη), αλλά με οικουμενική εμβέλεια.  

Γεννημένος στις 10 Φεβρουαρίου 1926 στο χωριό Αλφά Μυλοποτάμου Ρεθύμνης, το στερνοπούλι του Νικόλα («Κελαϊδή») και της Καλλιόπης Μουντάκη, μεγάλωσε με στην στέρηση και την ορφάνια, με τα ακούσματα του Νικήστρατου και δάσκαλο τον Καφφάτο. “…11-12 χρονώ τότε σ’ αυτό τον κικεώνα της ανέχειας και της φτώχειας, μου μύρισενε να πάρω λύρα να μάθω!”

Καταξίωση γνώρισε αφού απέκτησε την πρώτη του λύρα απ’ τον Μανώλη Σταγάκη, και μετέπειτα κατετάγη στη Χωροφυλακή στα Χανιά το 1948. Εκεί η Κισσαμίτικη βιολιστική τέχνη των συρτών και η επαφή του με τους αδελφούς Κουτσουρέλη, αποδείχθηκαν πολύ σημαντικές για τη μετέπειτα εξέλιξή του. Η μετάβαση στην Αθήνα το 1949, η γνωριμία με τον Σίμωνα Καρά, τον Βυζηργιάννη και τον Σπ. Περιστέρη αργότερα, τον οδήγησαν σε μια σειρά εκπομπών του ΕΙΡ και δισκογραφίας με το ” Άρπαξα και μπαΐλντισα”, “Ζητιάνος” και “Δε θέλω μέσα στην καρδιά” μεταξύ 1952-54. Η γνωριμία και συνεργασία του με τον λαουτιέρη-τραγουδιστή Νίκο Μανιά (1952) και με τον Γιάννη Ξυλούρη (1963) έμειναν στην ιστορία. Μεταξύ πολλών άλλων, συνεργάτες του ήταν και οι: Γ. Μετζάκης, Μ. Μελαμπιωτάκης, Αφοί Αλεφαντινού, Αφοί Κατσαμά, Ross Daly, Ρ. Ανδρουλάκης, Μ. Κακλής, Ν. Βενιανάκης, Λ. Κλάδος, Χ. Γαργανουράκης, Β. και Δ. Σκουλάς, Μ. Τσαγκαράκης, Β. Μαρκογιάννης, Σ. Φουσταλιέρης… Ο Κώστας Μουντάκης στα σαράντα χρόνια ελληνικής και ξένης δισκογραφίας του (1952-1992)  μας άφησε 7 δίσκους 78’ στροφών, 250 δίσκους 45’ και 16 δίσκους 33’ στροφών!

Η φήμη του πέρασε τα σύνορα. Μαζί με τον Σκορδαλό ήταν οι πρώτοι λυράρηδες που ταξίδεψαν το όργανο εκτός Ελλάδας. Από το 1960 ως το 1974 ταξίδεψε τη λύρα από την Κρήτη στην Αθήνα, την Ελλάδα και την απανταχού Κρητική Ομογένεια (ΗΠΑ, Αυστραλία, Ν. Αφρική, Ευρώπη:Γερμανία-Βέλγιο).

Καθοριστική σε αυτή την πορεία ήταν και η σχέση πατέρα-γιού: Ο γιος του Μάνος, από τον γάμο του με την Αγγελική Βαρούχα, στάθηκε δίπλα του και συνομίλησε μουσικά με πιάνο και λύρα, δημιουργώντας μαζί του πρακτική μέθοδο λύρας, κοινές συναυλίες και αρκετές δισκογραφικές δουλειές (π.χ. Αναφορά στον Καζαντζάκη). Το 1975 ήταν γι’ αυτόν μια χρονιά ορόσημο που τον οδήγησε στην «Ώρα» του δάσκαλου: με αφορμή την εξής δήλωση του Kissinger «…οι Έλληνες είναι ατίθασος λαός και στηρίζονται στη μουσική και την παράδοση. Για να μπορέσουν να έρθουν προς εμάς πρέπει ν’ αποκοπούν από τις ρίζες τους…», ένα ταξίδι στην Ινδία και την ιδέα της Ελένης Καραΐνδρου για μαθήματα λύρας στη γκαλερί «Ώρα», αποφάσισε να ξεκινήσει τη διδασκαλία της λύρας. Ως το 1978 ο Κώστας Μουντάκης είχε φοιτητές σε 6 σχολές απ’ τα Χανιά ως τη Σητεία όπου φοίτησαν 1300 περίπου παιδιά και απονεμήθηκαν Τα πρώτα επτά πτυχία λύρας! Το 1985 με δική του πρωτοβουλία, η λύρα εντάχθηκε στο Ελληνικό Ωδείο. Στις 20 Δεκεμβρίου του 1990, ο Κώστας Μουντάκης έκανε το τελευταίο του μάθημα στο Ρέθυμνο. Από το 1996 ως το 2000, λειτούργησε στον Εσταυρωμένο Ρεθύμνου, το παράρτημα «Κώστας Μουντάκης» του Ελληνικού Ωδείου όπου διδάσκουν πτυχιούχοι μαθητές του. Από το 2000 ως σήμερα, το ωδείο λειτουργεί με την επωνυμία «Ωδείο Κώστα Μουντάκη». Ο Κώστας Μουντάκης έφυγε από τη ζωή στις 31.1.1991. Μετά το θάνατό του, που άφησε μεγάλο κενό στην κρητική μουσική παράδοση, οργανώθηκαν Φεστιβάλ Λύρας με συμμετοχή παλαιών μαθητών, φίλων, συνεργατών του  και προσωπικοτήτων, ενώ οργανώνονται κάθε χρόνο μουσικά μνημόσυνα (Αλφά, Πέραμα Μυλοποτάμου).  Το μουσικό αφιέρωμα μνήμης στον Κώστα Μουντάκη έκλεισε με απόσπασμα από την εκπομπή «Μονόγραμμα» όπου τραγουδούσε τον «Αποχαιρετισμό», με το κοινό να τραγουδά μαζί του συγκινημένο. Όμως πριν μας αποχαιρετήσει, ο μεγάλος Λυράρης και Δάσκαλος, μας άφησε μια μεγάλη παρακαταθήκη, τους μαθητές του που συνεχίζουν να διδάσκουν, να δισκογραφούν και να ταξιδεύουν στα χνάρια του.»

Το δεύτερο μέρος της εκδήλωσης ξεκίνησε ο ριζίτης κ. Βαγγέλης Κοπάσης με μια εξαιρετική, υπέροχη ερμηνεία του «Εζευγαρώσαν τα πουλιά» στο τοπικό ύφος και χρώμα. Ο Ιάκωβος Πατεράκης με τον Αλέκο Φανουράκη αφιέρωσαν Περβολιανό και Μεσογειανό συρτό στο Δάσκαλό τους – τα αγαπημένα του – και ο Νεκτάριος Κλωστράκης με τον Κυριάκο Σταυριανουδάκη στο λαούτο έπαιξαν απόσπασμα από τον Ερωτόκριτο. Ήταν μια συγκινησιακά φορτισμένη βραδιά γεμάτη ιστορικές και μουσικές μνήμες όπως άξιζε στο ξεχωριστό αυτό τέκνο της Κρήτης.

Γιάννης και Ηλίας Κάκανος