Παραδοσιακά Κρητικά Μαχαίρια: Συνέντευξη μ’ έναν… παραγιό παλιού μαχαιροποιού
27/09/2011
στο Κοινωνικά - Πολιτιστικά
“Από οκτώ χρονών μάθαινα την τέχνη και στα δεκαπέντε έφτιαξα το πρώτο μαχαίρι” δηλώνει στα «Επαρχιακό φως.» ένας από τους ελάχιστους, μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού, τεχνίτες, κατασκευαστές παραδοσιακών Κρητικών μαχαιριών στα Χανιά που έχει δική του επιχείρηση στο βιοτεχνικό πάρκο «Βερέκυνθος» της δημοτικής περιφέρειας Σούδας.
Ο κ. Σταύρος Πατεράκης ενώ σκαλίζει τη ράχη και το τσεμπέρι ή περμανέ σε μια λάμα.
Έκπληκτος έμεινε για μια στιγμή ο μαχαιροποιός Σταύρος Πατεράκης από την απρόσμενη επίσκεψη μας στη βιοτεχνία του, όπου εκείνη την ώρα κατασκεύαζε μια ειδική παραγγελία ενός μεγάλου Κρητικού παραδοσιακού μαχαιριού. Από τη συνάντηση αυτή, καταγράψαμε ενδιαφέροντα θέματα που εξιστορούσε με συγκίνηση, αναφερόμενος για την τέχνη που έμαθε από μικρό παιδί, ως εξής: “ Γεννήθηκα το 1962 στην Πολυρήνια Κισάμου, αλλά από δύο χρονών είμαι στα Χανιά. Και η δική μου η γενιά μάθαινε τέχνες, αλλά μετά, κανένα παιδί δεν ήθελε να μάθει την τέχνη ενός παραδοσιακού επαγγέλματος όπως για παράδειγμα είναι τα μαχαίρια. Στη Σπλάντζια μέναμε και τα «Μαχαιράδικα», έτσι λεγόταν η γειτονιά εκείνη της οδού Σήφακα αφού εκεί ήταν όλα, καμία δεκαριά εργαστήρια, παλιοί τεχνίτες. Ένας από αυτούς κι ο μακαρίτης Νίκος Σκουντριδάκης που με είχε πάρει παραγιό του για να βγάζω το χαρτζιλίκι μου, βοηθώντας τον. Μ’ άρεσε όμως αυτή η δουλειά και παρατηρούσα καλά όλες τις κινήσεις του αφεντικού. Εκείνη την περίοδο επικρατούσε ακόμα μια κακή τακτική, δηλαδή, οι τεχνίτες όλων των κατηγοριών, δεν έλεγαν τα μυστικά της δουλειάς τους. Πολλές φορές έρχεται στο νου μου και γελάω, η λέξη «κλέφτης», που έλεγε για μένα, αστειευόμενη βέβαια, η μακαρίτισσα σύζυγος του αφεντικού μου η κυρά Αθηνά επειδή κοιτούσα με επιμονή και υπομονή κάθε του κίνηση. Ήταν καλός άνθρωπος, αλλά έτσι είχαν τότε τα πράγματα, δεν έδειχναν στους παραγιούς παρά μόνο στα παιδιά τους για να είναι εκείνοι συνεχιστές της παράδοσης. Δέκα πέντε χρονών ολοκλήρωσα το πρώτο μαχαίρι και πέταγα από χαρά γιατί ήταν δικό μου έργο από την αρχή μέχρι το τέλος. Πουλήθηκε μάλιστα, απ’ ότι θυμάμαι και σε καλή τιμή. Το αφεντικό τότε, μου είπε. «Σταύρο έγινες τεχνίτης και από σήμερα όσα μαχαίρια θα φτιάχνεις και θα πωλούνται, θα παίρνεις τα μισά χρήματα ».
Ένα παλιό Κρητικό μαχαίρι που χρονολογείται ότι κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ουαιώνα έχοντας υποστεί τις φθορές του χρόνου και της χρήσης.
Είχα μάθει πλέον την τέχνη, αλλά έμαθα ακόμα περισσότερα γιατί το αφεντικό άρχισε τώρα να μου εκμυστηρεύεται όλα τα μυστικά με τη φωτιά στο καμίνι, το αμόνι, το ατσάλι που αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε καταργώντας τις σιδερένιες λάμες που σκούριαζαν. Τις διαφορές που είχαν τα κόκαλα με τα κέρατα ή τα ελεφαντόδοντα που χρησιμοποιούσαμε στις χειρολαβές. Τα παραδοσιακά μαχαίρια γεννήθηκαν στα τέλη του 18ου αιώνα και το σχήμα τους έγινε μονομιάς αποδεκτό από όλους τους Κρητικούς. Η λεπίδα τους καλά δουλεμένη στο καμίνι και σφυρηλατημένη στο αμόνι αποκτούσε αντίθετα από την κοπτερή πλευρά την «ράχη» του μαχαιριού και είναι επίπεδη σκαλισμένη με καλέμι έχοντας μεγαλύτερο πλάτος προς τα πίσω και λεπτότερο προς την μύτη του μαχαιριού που κατέληγε σε μια πολύ λεπτή αιχμή. Η πλευρά τώρα της κόψης, όσο πλησίαζε στη μύτη του μαχαιριού έπαιρνε μια κλίση προς τα επάνω. Οι πιο παλιοί ακόμα τεχνίτες έφτιαχναν και μαχαίρια που είχαν μήκος μέχρι και 60 εκατοστά για να μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σαν
σπαθιά.
Διακρίνεται η μασιά και ανάμεσα στο (ν) η οπή της θήκης της.
Εκείνες τις εποχές δεν γράφανε πάνω στις λάμες μαντινάδες που γράφουνε σήμερα για τουριστικούς λόγους, αλλά είχαν διαφορετικούς συμβολισμούς όπως αντικριστούς δράκους, το κυπαρίσσι που θεωρείται σύμβολο μακροζωϊας ή ανθόμορφες παραστάσεις με λουλούδια κλπ. Οι παραστάσεις ή τα γράμματα για να γίνουν πάνω στο μέταλλο δηλαδή στις πλευρές της λάμας, τις αλείφουμε με φυσικό κερί και μετά χαράζουμε ή σχεδιάζουμε ότι θέλουμε πάνω και με τη χρήση νιτρικού οξύ πετυχαίνουμε τον προγραμματισμό μας. Για τον συγκεκριμένο παραδοσιακό τύπο κατασκευής Κρητικών μαχαιριών με το πίσω μέρος της μάνικας (χειρολαβής) να τελειώνει σε (ν), είμαι ο μοναδικός σήμερα τεχνίτης στα Χανιά. Και κάτι πολύ σημαντικό που δεν το ξέρουν οι νέοι είναι πως πίσω από κάθε Κρητικό μαχαίρι υπάρχει η μασιά, ένα τσιμπιδάκι που το χρησιμοποιούσαν εκείνες τις εποχές οι άνδρες για να πιάνουν το καρβουνάκι και ν’ ανάβουν τον αργιλέ, αλλά και να χτενίζουν το μουστάκι τους με το σκαλιστό σαν χτένι, πώμα της μασιάς. Τ’ άλλα τμήματα ενός Κρητικού μαχαιριού διακρίνονται στη λάμα με τη ράχη την σκαλιστή και την κόψη, τη μάνικα ή χειρολαβή από κέρατο, κόκαλο ή ελεφαντόδοντο, τα πλαϊνά κωνικά μεταξύ λάμας και μάνικας από ασήμι, σκαλιστά, που λέγονται καμπτζέδες, τους περμανέδες ή τσεμπέρια πάνω και κάτω από τη μάνικα από ασήμι σκαλιστά και αυτά, τη δερμάτινη θήκη για την καθημερινότητα και την ασημένια που είναι η επίσημη, την οποία φτιάχνουν άλλοι τεχνίτες στα Χανιά. Το μέρος αυτό που στεγάζονται δεκάδες βιοτεχνίες λέγεται «Βερέκυνθος», ονομασία του βουνού όπου ζούσαν οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, γιοι του Δία και προστάτες των τεχνών. Ο δεκάχρονος γιος μου μαθαίνει την τέχνη και θα συνεχίσει την παράδοση όπως του
την διδάσκω…”
Μια θήκη δερμάτινη με ραφή από σύρμα για την
καθημερινότητα.
Και τα κατσούνια που είναι για όλες τις
χρήσεις συμπεριλαμβάνονται στα Κρητικά μαχαίρια.
Το κόκαλο από μπροστινό πόδι μοσχαριού είναι
κατάλληλο για χειρολαβές, όπως και τα κέρατα τα οποία αφού τα ζεστάνουν
πιέζονται και ισιώνουν.
Άλλο ένα ρεπορτάζ από τα “Μαχαιράδικα” στα Χανιά.
2011-09-27
Επαρχιακό Φως Ειδήσεις-Ρεπορτάζ-Πολιτισμός-Κοινωνία-Άποψη
